(س 1180) خداوند متعال در سوره اسراء مي فرمايد: "ولقد كرمنا بني آدم". آيا كرامتي كه خداوند به انسان عطا مي فرمايد، ناشي از ذات و طبيعت انسان است يا به تعبير بعضي از صاحب نظران، منشأ آن تعلّق مشيت پروردگار مي باشد; چه اينكه اگر كرامت را ناشي از تعلّق مشيت پروردگار بدانيم، كرامت انسان مستلزم تكليف يعني تسليم در برابر خداست. از اين رو مستند به آيه شريفه: "ان اكرمكم عنداللّه اتقيكم" ملاك برتري انسانها تقوي و پرهيزگاري تلقي مي گردد، نظر جناب عالي چيست؟ آيا كرامت انساني منشأ تقوي است، يا تقوي است كه كرامت را مي آفريد؟

ج - كرامت انساني كه عطيه و لطف الهي نسبت به انسان است "ولقد كرّمنا بني آدم" (آيه 70، سوره اسراء ;(به طور قطع و صددرصد، انسان را گرامي داشتيم و كرامت و بزرگواري را به او داديم كه از مظاهر آن، اختيار و عقل و تسليم شدن در مقابل حق و عدل است و منشأ تقوي و نگهداري انسان از تخلّف از عدل و پرهيز از ظلم است; و آيه "ان اكرمكم عنداللّه اتقيكم" مربوط به ارزش انساني نزد خداوند است و اثر كرامت خدادادي در خلقت است و از هم جدا مي باشد، در حقيقت آيه "ولقد كرمنا" مربوط به قوت و كرامت بالقوه و تكويني است، و آيه "ان اكرمكم" مربوط به قرب به حق و به فعليت رسيدن آن كرامت بالقوه خدادادي است; پس كرامت، منشأ تقوي است. (جلد سوم مجمع المسائل)

پرسش: احتراماً با توجه به دعاي اللهم ادخل علي اهل القبور السرور... كه در آخر نمازهاي واجب ماه مبارك رمضان خوانده مي شود آيا فقط شامل شيعيان و يا مسلمانان مي شود يا غير آنها را نيز شامل مي گردد؟

پاسخ:

چنانكه از كلمات بلند دعا استفاده مي شود اهل القبور شامل كليه اهل قبور، اعم از شيعه و سني و مسلمان و غير مسلمان مي شود، و مؤمنين در ماه رحمت و بركت الهي از خداوند مي خواهند كه سرور و شادي را در كليه قبور وارد نمايد و كل فقرا را بي نياز نمايد و مشكلات را از همه مردم برطرف نمايد و... و همچنان كه انسان در حال حيات محترم است، مرده او هم احترام دارد و چرا چنين نباشد و حال آنكه ماه رمضان، ماه نزول قرآن و ماه رحمت است و به عنوان مبارك معرفي شده كه رحمت و بركت الهي شامل همه بندگان است و همگان را شامل مي شود و اين از ادعيه بلند ماه مبارك است كه مؤمنين در بهترين حالات، كه همان حال روزه داري است، از خداوند متعال بهترين چيزها را براي تمام انسان ها اعم از مردگان و زندگان طلب مي نمايند و اين يك از هزاران جمله اي است كه از رسول اكرم و ائمه معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) در خصوص كرامت انسان ها وارد شده و اگر جز اين دعا براي اثبات نگاه اسلام به كرامت همه انسان ها نبود، همين دعا براي اثبات اين اصل انساني در اسلام كافي بود؛ ان شاء الله خداوند همه گذشتگان و همه بندگان را مشمول اين ادعيه قرار بدهد.

پرسش: نظر حضرت عالي در باره تعدّد زوجات چيست؟

پاسخ:

به طور كلّي بايد دانست كه تعدد زوجات، استحباب ندارد و دليلي بر استحبابش نداريم و تنها جايز و مباح و مشروع است آن هم به شرطي كه باعث صدمه و اذيت و ظلم و فشار روحي و جسمي و غير آن ها براي زن قبلي نشود، و خلاصه آن كه ازدواج بعدي وقتي مشروع و جايز است كه نسبت به زن قبل منكر ناپسند و ظلم نباشد، بلكه بايد ازدواج بعدي معروف و پسنديده شده باشد; و چگونه مي توان گفت ازدواج بعدي و تعدد زوجات با فرض معروف نبودن نسبت به زن قبلي جايز باشد در حالتي كه قرآن رسماً و به طور روشن دستور به معاشرت به معروف با زنان را داده (وعاشروهن بالمعروف) (آيه 19 سوره نساء) و به قول علاّمه طباطبائي - صاحب تفسير قيّم الميزان - در رابطه با حقوق زنان، قرآن و وحي آسماني كلمه "معروف" را دوازده مرتبه تكرار نموده است.