* حسنعلی نوریها

این مقاله، به شیوه گزارشی ـ تحلیلی و بر اساس روش فقهی و در چهارچوب منابع آن، موضوع را بررسی کرده است.

با این توضیح که ابتدا آیه دیه بررسی و پس از آن، به روایات شیعه درباره موضوع پرداخته شده است. این روایات، مجموعاً چهار نظر درباره دیه غیر مسلمان مطرح کرده اند. در روایات اهل سنّت نیز، افزون به چهار نظر فوق، دیدگاه دیگری اضافه شده است که مجموعاً پنج نظر می شود.

در ادامه، دیدگاه های فقهای شیعه آمده است که مجموعاً سه دیدگاه می باشد. به مناسبت اشاره ای هم، به دیدگاه های فقهای اهل سنّت شده و بین آن ها و بین دیدگاه های فقهای شیعه، بطور خلاصه مقایسه ای صورت گرفته است. همچنین به دیه غیر مسلمانان در قوانین جمهوری اسلامی ایران اشاره شده است. پس از آن، دلایل دو دیدگاه اصلی و نقد آن ها آمده است که عبارتند از:

الف ـ قول مشهور فقهای شیعه که دیه اهل ذمّه (یهود، نصارا و محبوس) را هشتصد درهم می دانند.

ب ـ برابری دیه غیر مسلمان با دیه مسلمان.

پس از بیان دلایل و نقد دو دیدگاه فوق در پایان نتیجه گیری شده است که: در کشورهای جهان معاصر از جمله کشورهای اسلامی، روابط اقلیّت ها و اکثریت بر اساس اصطلاحاتی چون ذمی، معاهد، مستأمن و امثال آن تعریف نمی شود که ما خود را برای تعیین دیه آن ها، محدود به این عناوین بدانیم بلکه این روابط در جهان معاصر و همه کشور ها براساس شهروند و غیر شهروند تعریف می شود. در نتیجه تفاوت در دیه اقلیّت ها و اکثریت و یا غیر مسلمان و مسلمان وجود ندارد.