آیت الله العظمی صانعی:

شکی نیست ، احترام به متقدّمین و سلف صالح که حرکت فقه را در مدار صحیح اجتهاد پایه گذاری نموده اند و تغذیه فکری و فقهی آیندگان بر سفره تحقیقات آنان است، از امتیازات مکتب اخلاقی اسلام است؛ اما این بدان معنا نیست که در بستر اجتهاد و بهره گیری از منابع بر اساس متد و روش اجتهادی صحیح و روشن مسحور عظمت گذشتگان گردیده، دست از جدّ و جهد و اجتهاد بکشیم و با تقلید از آرای فقهی بزرگان، باب اجتهاد و فهم از نصوص و منابع را برخود ببندیم . لذا برداشت روشن از روایت معروف از نبیّ مکرّم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)که فرمودند:

...فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَيْرُ فَقِيهٍ، وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ...؛[22]

ای بسا حامل فقه که فقیه (ژرف اندیش) نیست. و ای بسا حامل فقه به سوی کسی که از وی فقیه تر است.

التزام عملی به فقه و فقاهت به معنای حقیقی کلمه همان فهم عمیق و خردمندانه از دین است که معنای روشن و صحیح تفقّه می باشد، دستور قرآن کریم و سفارش مکرّر امامان شیعه (علیهم السلام) به اصحاب خویش برای همیشه است، تا جایی که امام صادق(علیه السلام) فرمود :

عمل به این فرامین که خواستار نگاه ژرف در حوزه ی احکام و دستورات فقهی و حقوقی است.

راه را برای پویایی فقه در گذر زمان و تلاش و دقت نظر محققانه ی متأخّران و افزودن تحقیق بر تحقیقات گذشتگان گشوده است؛ دلایلی که به باور فقیه بزرگی چون صاحب جواهر (ره) موجب اذعان به برتری آرای متأخّران بر متقدّمان گردیده است:

یکفیهم في الفضل أنّهم علموا ما عند المتقدّمین و زادوا علیهم بما عندهم، وأعلم الناس من یجمع علمه وعلم غیره. ولقد أجاد المجلسي (طاب ثراه) فیما حکي عنه في أحکام صلاة الجمعة من البحار، حیث قال: وأيّ فرق بین عمل الشهید الثاني و من تأخّرعنه، و عمل الشیخ و من تأخّرعنه إلی زمان الشهید الثاني، حیث یعتبر أقوال أولئک ولایعتبر أقوال هولاء؟ مع أنّه لاریب أنّ هولاء أدقّ فهماً وأذکی ذهناً وأکثر تتبّعاً منهم، و نری أفکارهم أقرب إلی الصواب في أکثر الأبواب؛[24]

در برتری ایشان (متأخّران) همین بس که آنچه که پیشینیان داشتند را فرا گرفتند و بر آن افزودند. و داناترین مردم آن کس است که علم خویش را به دانش دیگران بیافزاید، و چه خوب گفت مجلسی بنابر آنچه که در احکام نماز جمعه در بحار از ایشان نقل گردیده است که : چه تفاوتی است میان شهید ثانی و متأخّران از او، و عمل شیخ و متأخّران از او تا زمان شهید ثانی که نظریّات آنها معتبر است؛ اما نظریّات ایشان (شهید و پس از او) معتبر نیست ؟ حال آنکه شکی نیست که ایشان فهم شان دقیق تر و ذهنشان تیزتر و تتـبّع شان بیشتر است و می بینیم که افکارشان در بیشتر ابواب نیز به درستی نزدیک تر است.

آیت الله العظمی صانعی در این خصوص می گوید:

موازين اسلام غير از نظر يك نفر يا دو نفر است، بلكه موازين اسلام يعنى اين كه يك روش و يك متد از متدهايى كه بزرگان دينى دارند با هم هماهنگ شود.[25] تنها در این صورت است که جامعه می تواند از نتایج تلاش و تحقیقات محققان خویش در علوم اسلامی بهره مند گردد و راه رشد و بالندگی را طی نماید و محصور کردن آن در یک یا دو نظر علاوه بر ایجاد بن بست های فراوان در عمل بر فقه، محروم کردن جامعه اسلامی از ثمره شیرین تحقیقات فقهی و در حقیقت به معنی انسداد باب اجتهاد خواهد بود.