يك اصل محوري ديگر در نوع نگاه اجتهادي و فقاهت فقهايي چون حضرت آيـة الله العظمي صانعي كه مبتني بر بينش كلي و فقاهتي حضرت امام خميني(سلام الله عليه)، شكل گرفته، اين است كه وضع احكام شرع مقدس چه عبادات و چه ساير بخش‌ها به اين هدف است كه در همه‌ي زمان‌ها و مكان‌ها جامة عمل پوشد و در عمل بر مناسبات فردي و اجتماعي آدمي حاكم گردد. شرع براي زمان يا مكان خاصي نيامده است. پس از يك سو، تشريع احكام، به هدف اجرا بوده است و از سوي ديگر فرد و جامعه بايد بر اساس فقه به معناي وسيع كلمه اداره شود. و حتي اگر لزوم مديريت فقهي جامعه مورد ترديد يا انكار باشد، اما شكي نيست كه احكام و مقرّرات شرعي، يعني هر آنچه فقه به عنوان دستاورد خويش، پيش روي فرد و جامعه مي‌گذارد، بايد جنبه‌ي عملي پيدا كند. اين نشان مي‌دهد كه احكام شرعي در ذات خود چنين قابليتي را دارا هستند و اجتهاد به مثابه‌ي يك روش بايد بتواند اين قابليت را نشان دهد. اگر قرار بود اسلام و شريعت فقط در اذهان و الفاظ بماند و اجتهاد ثمره‌اي عملي براي فرد و جامعه نداشته باشد، مشكل چنداني وجود نداشت، ولي اگر فقه، تئوري اداره‌ي انسان از گهواره تا گور است، آن وقت بايد ديد كدام اجتهاد واقع بين‌تر و عملي‌تر و بيشتر براي جامعه و جهان قابل فهم و پذيرش است.

همان‌طور که يکي از فضلاي درس معظّم له عنايت ايشان را به مطلب فوق چنين بيان مي‌کند:

... از خصوصيات و امتيازات بحث‌هاي علمي و فتوايي آيـ{ الله صانعي آن است که فقه و فتوا را با ديد اجرايي و کاربردي به آن مي‌نگرد. در حقيقت فقه را با توجّه به قابليت ارزشي آن که همان عمل به حکم الله باشد به عنوان معيار استنباط و شيوه اجتهاد قرار مي‌دهد. در مقام افتا نيز اول سعي مي‌کند خودش را جاي فرد مکلّف قرار دهد و بعد به استنباط بپردازد و با خصوصيت کاربردي، اصل سهولت در احکام را به عنوان مرجّحي در تحليل و برداشت فقهي وارد مي‌کند ... .[1]

شرع را بايد در اين سطح نشاند و نگريست كه مي‌خواهد جامعه‌ي بشري را كاملاً اداره و هدايت كند و فقه عهده‌دار ترسيم مقرّرات و احكام و وظايفي است كه همه‌ي جوامع مي‌خواهند به آن پايبند باشند، در غير اين‌صورت، لازمه‌ي آن همان خواهد شد كه حضرت امام خميني(سلام الله عليه)، در پاسخ به يك برداشت نادرست، يادآور شدند كه طبق آن برداشت « تمدن جديد به كلي بايد از بين برود و مردم كوخ نشين بوده و يا براي هميشه در صحراها زندگي نمايند».[2]

بنابراين، يكي از شاخصه‌هاي اجتهاد جواهري كه حضرت امام بر آن تأكيد داشتند، اين است كه، دستاوردهاي فقهي آن بتواند در جامعه پياده شود و با تمدن حال و آينده سازگار و در جهان كنوني قابل درك و دفاع باشد. ثمرات ديدگاه فقهايي چون حضرت آيـة الله صانعي تقويت نظريه كارآمدي فقه در اداره‌ي جوامع حال و آينده است، و اين ثمره را نبايد كم شمرد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. مصاحبه با حجـة الاسلام حاج شيخ نعمت الله دانشمند. ( آذر 1387 )

[2]. صحيفه امام، ج 21، ص 151.