ج) اصل نفي عسر و حرج[1]

قاعدة نفي حَرَج و مشقّت، حكمي قطعي است كه فقهاي اسلامي به آن اذعان دارند و در اجتهاد خويش به عنوان يك اصل پذيرفته‌اند. اما سعه و ضيق اين قاعده نكته‌اي است تعيين كننده. اگر چنان كه آياتي چند و رواياتي بسيار گواه است، پذيرفتيم اساس تشريع بر نفي حَرَج و عُسر و مشقّت است و حَرَج نيز همانند ديگر مفاهيم عرفي است كه شرع مقدس تعريف جداگانه‌اي از آن ارائه نكرده، پس ملاك آن نيز عرف خواهد بود، مگر اين‌كه شارع اقدس در جايي دخالت كند و مقصود خويش را به صورت موردي و مصداقي بيان كند؛ چه در توسعه و چه در تضييق.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. ( وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ ) حج (22) : 78.