(مسئله 291) يكى از واجبات عمره و حج نماز طواف است، بنابر اين، بر محرم واجب است بعد از تمام شدن طواف واجب «چه طواف عمره تمتع و چه عمره مفرده و چه حج تمتع و چه طواف نساء» دو ركعت نماز مثل نماز صبح به قصد نماز طواف بخواند.

(مسئله 292) بنابر احيتاط واجب بايد نماز طواف را فوراً بدون تأخير پس از طواف بخواند و بين طواف و نمازش فاصله نيندازد و ميزان، مبادرت عرفيه است، و در هر صورت با تأخير نماز، اعاده طواف لازم نيست.

(مسئله 293) در نماز طواف، خواندن هر سوره اى غير از سوره هاى سجده، جايز است، و خواندن سوره «قل هو اللّه أحد» بعد از «حمد» در ركعت اول، و سوره «قل ياأيها الكافرون» در ركعت دوم، مستحب است.

(مسئله 294) نماز طواف واجب را بايد پشت مقام ابراهيم (عليه السلام)به جا آورد، به نحوى كه مقام در جلوى شخص قرار گيرد (نه محاذى سمت راست يا سمت چپ آن) و پشت مقام، حدّ معينى ندارد و ميزان در پشت مقام بودن صدق عرفى است لكن هرچه نزديكتر به مقام باشد بهتر و احوط است.

(مسئله 295) نماز طوافِ مستحب را در هر جاى مسجدالحرام كه بخواهد مى تواند به جا آورد اگر چه در حال اختيار باشد.

(مسئله 296) بر هر مكلّفى، واجب است نماز خود وشرايط و واجبات وقرائت وذكرهاى واجب آن را به طور صحيح ياد بگيرد، مخصوصاً كسى كه مى خواهد به حج يا عمره مفرده برود، و اگر كوتاهى كند و نماز خود را تصحيح نكند بعضى گفته اند كه عمره و حج او باطل است و قهراً در حلال شدن همسر و ساير محرمات احرام با اشكال مواجه مى شود.

(مسئله 297) اگر شخصى نتوانست قرائت يا اذكار واجب را ياد بگيرد، بايد نماز را به هر ترتيبى كه مى تواند خودش به جا آورد، و همان كفايت مى كند، و اگر برايش امكان دارد، كسى را وا دارد كه نماز را به او تلقين كند، و به نماز جماعت اكتفا نكند چون مشروعيّت جماعت در نماز طواف محلِ اشكال است.

(مسئله 298) اگر كسى نماز طواف واجب را فراموش كند بايد هر وقت كه يادش آمد، آن را در پشت مقام به جا آورد، و اگر در اثناى سعى صفا ومروه يادش آمد، از همان جا سعى را رها كند وبر گردد دو ركعت نماز طواف را بخواند، بعد از آن سعى را از همان جا كه قطع نموده تمام كند.

(مسئله 299) اگر كسى نماز طواف واجب را فراموش كند وبعد از اعمال يادش بيايد پس اگر در مكه است بايد نماز را پشت مقام به جا آورد و اگر از مكه خارج شده و برگشتن به مسجد الحرام برايش مشكل باشد بايد هر جا كه يادش آمد، آن را به جا آورد.

(مسئله 300) اگر شخصى نماز طواف را فراموش كند و ساير اعمال را با اعتقاد به صحت آن به جا آورد، اعاده آنها لازم نيست، اگر چه احتياط استحبابى در اعاده مى باشد.

(مسئله 301) اگر كسى كه مشغول نماز طواف است او را حركت دهند به طورى كه استقرار وآرامش او از بين برود در اين صورت بنابر احتياط واجب بعد از آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حركت خوانده دو باره بخواند.

(مسئله 302) شك در ركعات نماز طواف موجب بطلان نماز است و بايد آن را اعاده كند و شك در افعال يا اقوال نماز طواف حكم شك در افعال واقوال نمازهاى واجب را دارد، پس اگر از محل آن نگذشته آن را به جا آورد و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.

(س 303) نماز طواف كسانى كه در طبقه فوقانى طواف خود را انجام داده اند چه حكمى دارد؟

ج ـ به طور كلى آنچه در نماز طواف واجب شرط است، در مسجد الحرام وپشت مقام بودن آن است (يعنى در جلوى مقام و يا دو طرف آن و يا در حِجر اسماعيل نباشد) بنابراين، نماز خواندن در طبقات فوقانى مسجد الحرام كه پشت مقام مى باشد صحيح و مجزى است.

(س 304) آيا براى زن جايز است تكبيرة الاحرام نماز يا قرائت را بلند بخواند؟

ج ـ اگر صداى او را اجنبى نمى شنود بين جهر و اخفات مخيّر است.

(س 305) آيا نماز طواف واجب را مى توان با نماز جماعت يوميّه به جا آورد؟

ج ـ نمى تواند، چون مشروعيّت جماعت در نماز طواف، محل اشكال است.

(مسئله 306) جايز است براى مرد وزن در مسجد الحرام در حال نماز كنار ومحاذى يكديگر بايستند چون مسجد الحرام محل كثرت جمعيت ورفت و آمد فراوان مى باشد، جلو بودن زن بر مرد نيز در مسجد الحرام جايز است خواه نماز واجب باشد يا مستحب، نماز طواف باشد يا غير آن.

(س 307) خانمى قرائت نمازش صحيح نيست آيا مى تواند بعد از اعمال حج يا عمره براى احرامِ مجدّد به تنعيم يا مواقيت ديگر برود؟

ج ـ به جا آوردن عمره براى خود مانعى ندارد امّا نبايد براى عمره واجب ديگرى نايب بشوند، ولى به جا آوردن عمره مستحبى تبرّعى براى ديگران از اقوام و اموات كه معمولاً چنين است مانعى ندارد.

(س 308) آيا زن به نيابت از ديگرى مى تواند نماز طواف را بخواند؟

ج ـ بلى، مانعى ندارد.

(س 309) آيا نماز طواف مستحب را مى توان در حال حركت و راه رفتن خواند؟

ج ـ نماز طواف مستحبى حكم بقيّه نمازهاى مستحبى را ندارد و خواندن نماز در حال راه رفتن محل اشكال است و حتى نشسته هم نمى توان خواند و بايد در مسجد خوانده شود.

مستحبّات نماز طواف

1. مستحب است بعد از نماز طواف، حمد و ثناى خداوند را به جا آورد و بر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و خاندانش(عليهم السلام)صلوات بفرستد.

2. از خداوند عالم تقاضاى استجابت دعا كند و بگويد:

«اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي وَ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي. اَلْحَمْدُ للهِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلى نَعْمائِهِ كُلِّها حَتى يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إلى مايُحِبُّ وَيَرْضى، اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنِّي وَ طَهِّرْ قَلْبِي وَ زَكِّ عَمَلِي».

و در روايت[1] ديگرى آمده است كه بگويد:

«اَللَّهُمَّ ارْحَمْنِي بِطاعَتِي ايَّاكَ وَ طاعَةِ رَسوُلِكَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ اَللَّهُمَّ جَنِّبْنِي أنْ أتَعَدّى حُدُوْدَكَ وَاجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِبُّكَ وَ يُحِبُّ رَسوُلَكَ وَ مَلائِكَتَكَ وَ عِبادَكَ الصّالِحينَ».

3. در بعضى روايات[2] است كه حضرت صادق(عليه السلام) بعد از نماز طواف به سجده رفته، چنين مى فرمود:

«سَجَدَ لَكَ وَجْهِي تَعَبُّداً وَ رِقّاً لا إلهَ الاّ أنْتَ حَقّاً حَقّاً اَلأوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيْء وَالاْخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيْء وَ ها أنَا ذا بَيْنَ يَدَيْكَ ناصِيَتِي بِيَدِكَ فاغْفِرْلي أنَّهُ لايَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ فَاغْفِرْ لِي فإنِّي مُقِرٌّ بذُنُوْبِي عَلى نَفْسِي وَ لا يَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيْمَ غَيْرُكَ».

گفته شده كه بعد از سجده، روى مبارك آن حضرت از گريه چنان بود كه گويا در آب فرو رفته باشد.

4. بعد از فراغت از نماز طواف و پيش از سعى، مستحب است به نزد چاه زمزم[3] رفته، از آب آن بخورد و به سر و پشت خود بريزد و بگويد:

«اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً و رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم».[4]

پس از آن به طرف حجرالاسود و از آنجا به طرف صفا برود.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . وسائل الشيعة 13: 439، أبواب الطواف، ب 78، ح1.

[2]. همان، ح2.

[3]. در حال حاضر (1426) كنار چاه زمزم شيرهاى آب تعبيه شده كه حجاج و معتمرين از آنجا آب زمزم مى خورند.

[4] . الكافي 4: 430، ح2.