در برخى موارد شخصى به جاى ديگرى اعمال حج را انجام مى دهد به او نايب مى گويند وكار وى را نيابت مى نامند.

شرائط نايب

(مسئله 57) در نايب امورى شرط است:

1 ـ بالغ باشد بنابر احتياط واجب. پس نايب شدن غير بالغ در حج، كافى نيست.

2 ـ عاقل باشد.

3 ـ ايمان داشته باشد يعنى نايب علاوه بر اعتقاد به خدا ونبوّت ومعاد، شيعه اثنى عشرى هم باشد بنابر احتياط، اگر چه عدم شرطيت ايمان، و كفايت اسلام در صورتى كه نايب مسلمان معتقد به وجوب حج باشد و حج را نيز بر وفق مذهب شيعه بياورد خالى از قوت نمى باشد.

4 ـ مورد وثوق باشد، يعنى اطمينان داشته باشيم كه اعمال حج را انجام مى دهد.

5 ـ نايب در آن سال، حجِ واجب بر عهده نداشته باشد.

6 ـ نايب معذور در ترك برخى از اعمال حج نباشد. و ميزان در معذور بودن به اين است كه نتواند اعمال اختيارى حج را انجام دهد.

7 ـ آشنائى وشناخت نايب، نسبت به افعال واحكام حج، هر چند با ارشاد وراهنماى كسى در حال انجام اعمال باشد.

(مسئله 58) لازم نيست نايب هم جنس منوب عنه باشد، پس نايب شدن مرد براى زن وزن براى مرد مانعى ندارد. «فربّ امرأة افقه من رجل»[1].

(مسئله 59) نايب در طواف نساء بايد قصد منوبٌ عنه را بنمايد و احتياط استحبابى آن است كه به قصد ما فى الذّمة به جا آورد، و اگر زنى طواف نساء را انجام ندهد و يا صحيح به جا نياورد شوهر بر او حلال نمى شود كما اينكه حج منوب عنه هنوز تمام نشده است.

(مسئله 60) در حج واجب، نيابت يك نفر از چند نفر در يك سال جاير نيست ولى حج مستحبى و عمره مفرده استحبابى وطواف استحبابى را مى توان به نيابت از چند نفر انجام داد (در صورتى كه در مكه نباشند و يا معذور باشند)، ليكن بايد توجه داشت كه همه اعمال عمره مستحبى حتى طواف نساء را هم بايد براى همان چند نفر انجام داد ونمى تواند بعضى از آن اعمال را براى بعضى وبعضى ديگر را براى ديگران قرار دهد.

(س 61) زنى با اين كه مستطيع است اما به علت كهولت سن نمى تواند اعمال حجّ را انجام دهد آيا مى تواند در حال حيات كسى را به عنوان نيابت از طرف خود به حج بفرستد با توجه به اينكه اميد بهبودى را در آينده ندارد؟

ج ـ اگر قبلاً حج بر او مستقر بوده و فعلاً توان رفتن به حج را ندارد حج بر وى مستقر شده، در اين صورت بايد نايب بگيرد و اگر قبلاً حج بر وى مستقر نشده باشد اقوى عدم وجوب حج است.

(مسئله 62) بانوانى كه در حال اجير شدن از معذورين نبوده اند و بعد از قبول نيابت و عقد اجاره در موقع انجام اعمال يا قبل از مُحرم شدن جزو معذورين شده اند، صحت نيابت و كفايت از حج منوب عنه خالى از وجه نيست.

(مسئله 63) اگر نايب خوف حيض يا مرض داشته باشد مى تواند اعمال حج را بر وقوفين و اعمال منى مقدم بدارد.

(س 64) زنى در هنگام قبول نيابت عذرى نداشته، ولى بعد از رفتن به حج در بين اعمال، عذرى براى او پيش آمده، آيا نيابت اين شخص صحيح است؟

ج ـ اگر عذر او طارى باشد، نيابتش صحيح است.

(س 65) زنى كه مى داند ايّام اعمال حج، همزمان با عادت اوست وناچار است كه براى بعضى از اعمال، مثل طواف و نماز نايب بگيرد، آيا مى تواند نايب شود؟

ج ـ در صورتى كه معذور بودنش از قبل بوده يا علم به آن داشته كه بين اعمال عذرى براى او پيش مى آيد نمى تواند نايب شود.

(س 66) زنها را قبل از طلوع فجر از مشعر به منا مى برند و آنها وقوف اخيتارى مشعر را درك نمى كنند در اين صورت آيا مى توانند در اعمال حج از طرف مرد يا زنى نايب شوند؟

ج ـ مانعى ندارد، چون كوچ كردن در شب دهم و درك وقوف اضطرارى مشعر براى زنان جاير است و از باب عذر نيست بلكه جواز آنها به عنوان زن بودن است نه صاحب عذر بودن.

(س 67) زنى براى به جا آوردن اعمال حج نايب است، و براى انجام رمى جمرات عذر پيدا كرده و نمى تواند خودش رمى جمرات كند آيا مى تواند نايب بگيرد؟

ج ـ در عذر طارى نيابتش صحيح است واطلاقات نيابت او را شامل مى شود.

(س 68) زنى كه نايب است وقتى به مكّه مى رسد به دليل عادت ماهانه نمى تواند اعمال عمره تمتع را تا درك وقوف ركنى عرفه انجام دهد وظيفه اش چيست؟

ج ـ مورد عدول به حج اِفراد است.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. وسائل الشيعة 11/177، أبواب النيابة ب8 ح4.