در مكّه معظّمه آدابى است، كه لازم است زائران محترم رعايت فرمايند:

1. زائر از آب زمزم بياشامد، كه شفاى دردهاست و مستحب است در آن حال بگويد: «اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَ سُقْم» و نيز بگويد: «بِسْمِ اللّهِ وَ باللّهِ وَ الشُكْرُ لِلّهِ».[1]

2. ذكر خداوند جلّ و علا بسيار بگويد.

3. قرآن قرائت كند. در روايت آمده است كه هركس يك ختم قرآن در مكّه معظّمه به جا آورد، نمى ميرد، تا اينكه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را رؤيت كند و مأوى و منزلش را در بهشت ببيند.[2]

4. بسيار عبادت كند، مخصوصاً مانند طواف و نماز در مسجدالحرام و بهتر است كه طواف زيادتر نمايد.

5. به خانه خدا بنگرد، كه ثواب بسيار دارد.[3]

6. در هر شبانه روز، ده مرتبه طواف نمايد، در اول شب سه طواف، در آخر شب سه طواف، پس از دخول در صبح دو طواف، و بعد از ظهر دو طواف.[4]

7. هنگام توقّف در مكّه به عدد ايّام سال، طواف نمايد، و اگر اين مقدار ممكن نشد، پنجاه و دو مرتبه طواف نمايد، و اگر آن هم ميسور نشد، هر مقدارى كه مى تواند طواف كند.[5]

8. مستحب است شخص به نيابت از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و ائمّه اطهار(عليهم السلام)و فاطمه زهرا(عليها السلام) و علما و صلحا و مؤمنين و خويشان و دوستان طواف كند، و مى تواند يك طواف به نيابت چند نفر به جا آورد. در روايت وارد شده كه شخصى از امام موسى بن جعفر(عليه السلام)پرسيد: من زمانى كه عازم مكّه مى شوم، بسا اشخاصى كه از من مى خواهند به جاى آنان طواف به جا آورم و قدرت اتيان طواف براى همه را ندارم. امام(عليه السلام)فرمود: پس از انجام اعمال خود، يك طواف و دو ركعت نماز به جا آور و بگو اين طواف و نماز براى آنان باشد، در اين صورت به هر كس بگويى به نيابت از تو طواف و نماز به جا آوردم، راست گفته اى.[6]

9. داخل خانه كعبه شود، خصوصاً كسى كه سفر اول اوست،[7]و مستحب است قبل از دخول، غسل بنمايد و در وقت داخل شدن بگويد:

«اَللَّهُمَّ إنَّكَ قُلْتَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً فَآمنّـِي مِنْ عَذابِ يَوْمَ الْقِيامَة».

10. كسى كه مى خواهد از مكّه خارج شود، مستحب است يك طواف به عنوان طواف وداع با نماز آن به جا آورد، و در هر شوطى حجرالاسود و ركن يمانى را در صورت امكان استلام نمايد، و چون به مستجار رسد، مستحبّاتى را كه براى آن مكان ذكر مى شود به جا آورد و آنچه مى خواهد دعا نمايد. پس از آن حجرالاسود را استلام نموده، شكم خود را به خانه كعبه بچسباند، يك دست را بر حجرالاسود و دست ديگر را به طرف در خانه كعبه گذاشته، حمد و ثناى الهى به جا آورد و بر پيغمبر(صلى الله عليه وآله)و آل او(عليهم السلام)صلوات بفرستد و اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ و نَبِيِّكَ وَ اَمِينِكَ و حَبِيبِكَ وَ نَجِيِّكَ وَ خِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ اَللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِكَ وَ جاهَدَ في سَبِيلِكَ وَ صَدَعَ بِأمْرِكَ وَ اُوذِيَ فِي جَنْبِكَ وَ عَبَدَكَ حَتّى أتاهُ الْيَقِينُ، اَللَّهُمَّ أقْلِبْنِي مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً بِأفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرَةِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ».

و مستحب است وقت خروج از مسجدالحرام، از باب حنّاطين ـ كه مقابل ركن شامى است ـ خارج شود و وقت بيرون رفتن يك درهم[8] خرما بخرد و آن را به فقرا صدقه بدهد.

11. زمانى كه مى خواهد از مكّه خارج شود، به مقدار يك درهم خرما بخرد و آن را به فقرا صدقه بدهد.

12. در هر يك از چهار زاويه كعبه دو ركعت نماز بخواند و بعد از نماز اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ مَنْ تَهَيَّأ أوْ تَعَبَّأ أوْ أعَدَّ أوْ اِسْتَعَدَّ لِوِفادَة إلى مَخْلُوق رَجاءَ رِفْدِهِ وَ جائِزَتِهِ وَ نَوافِلِهِ وَ فَواضِلِهِ فَاِلَيْكَ يا سَيِّدِي تَهْيِئَتِي وَ تَعْبِئَتي وَ إعْدادِي وَاسْتِعْدادي رَجاءَ رِفْدِكَ وَ نَوافِلِكَ وَ جائِزَتِكَ، فَلا تُخَيِّبِ الْيَوْمَ رَجائِي يا مَنْ لا يَخِيبُ عَلَيْهِ سائِلٌ وَ لا يَنْقُصُهُ نائِلٌ فَاِنِّي لَمْ آتِكَ الْيَوْمَ بِعَمَل صالِح قَدَّمْتُهُ وَلا شَفاعَةِ مَخْلُوق رَجَوْتُهُ وَلكِنِّي أتَيْتُكَ مُقِرّاً بِالظُّلْمِ وَالاْساءَةِ عَلى نَفْسي فَاِنَّهُ لا حُجَّةَ لِي وَ لا عُذْرَ فَأَسْأَلُكَ يا مَنْ هُوَ كَذلِكَ أنْ تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ تُعْطِيَنِي مَسْألَتِي وَ تَقْلِبَنِي بِرَغْبَتِي وَ لا تَرُدَّنِي مَجْبُوهاً مَمْنُوعاً وَ لا خائِباً يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ أرْجُوكَ لِلْعَظِيمِ، أَسْأَلُكِ يا عَظِيمُ أنْ تَغْفِرَ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ لا إلهَ إلاّ أنْتَ».[9]

و مستحب است هنگام خروج از كعبه، سه مرتبه «اَللهُ اَكْبَر» بگويد، سپس بگويد:

«اَللَّهُمَّ لا تَجْهَدْ بَلاءَنَا رَبَّنا وَ لا تُشْمِتْ بِنا أعْداءَنا فَاِنَّكَ أَنْتَ الضَّارُ النَّافِعُ».

13. از مستحبّات مكّه، زيارت مكانهاى با شرافت آن است، مانند زيارت زادگاه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و زيارت خانه حضرت خديجه(عليها السلام) كه زادگاه حضرت فاطمه(عليها السلام) نيز هست.

14. رفتن به كوه و غار حِراء.[10]

15. رفتن به غار ثور.[11]

16. زيارت قبور حضرت خديجه(عليها السلام) و حضرت ابوطالب(عليه السلام)، و حضرت عبدمناف و حضرت عبدالمطلب(عليه السلام)، از اجداد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)و قبر حضرت آمنه بنت وهب(عليها السلام)، مادر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و زيارت قبر حضرت قاسم فرزند پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)در قبرستان ابوطالب در حجون در دامنه كوه، كه اين زيارات را در آداب مكه معظمه بيان خواهيم كرد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. وسائل الشيعة 13: 246، أبواب مقدمات الطواف، باب 21، ح1.

[2]. وسائل الشيعة 13: 288، أبواب مقدمات الطواف، باب 45، ح 7.

[3]. الكافي 4: 239، ح1؛ وسائل الشيعة 13: 262، أبواب مقدمات الطواف، ب29.

[4]. الكافي 4: 428، ح 5.

[5]. الكافى 4:429،ح14؛وسائل الشيعة13:308،أبواب مقدمات الطواف، ب7،ح1.

[6]. وسائل الشيعة 14: 286، أبواب العود الى منى، باب 17، ح1.

[7]. الكافي 4: 529، ح 6.

[8]. يك درهم شرعى، هيجده نخود نقره مى باشد كه با قيمت فعلى (سنه 1424) پانصد تومان مى باشد. «لازم به ذكر است كه معيار در قيمت نقره، نقره آب شده محسوب مى گردد نه نقره ساخته شده».

[9]. الكافي 4: 528، ح3؛ وسائل الشيعة 13: 275، أبواب مقدمات الطواف، ب 36، ح1.

[10]. كوه حِرا در شمال مكه قرار دارد و محل عبادت رسول خدا(صلى الله عليه وآله)قبل از بعثت بوده و در همين غار بود كه نخستين بار بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) وحى نازل شد و آيات آغازين سوره علق (اقرأ باسْم رَبِّكَ الّذي خَلَق * خَلَقَ الاِْنسْانَ مِن عَلَقَ * إقْرَا وَ رَبُّكِ الاَْكْرَم * اَلَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَم)؛ «بخوان به نام پروردگارت كه جهان را آفريد، كسى كه انسان را از خون بسته خلق كرد، بخوان و پروردگار تو گرامى است، آنكه قلم را تعليم داد و به آدمى آنچه را كه نمى دانست آموخت»، در همين مكان نازل شده است، روى اين جهت اين كوه از مكانهاى مقدس مكه به شمار مى رود.

[11]. كوه و غار ثور در جنوب مكه (نقطه مقابل مدينه) واقع است، زمانى كه مشركان مكه نقشه كشيدند تا رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را بكشند فرشته وحى نازل گرديد و پيامبر را از نقشه هاى شوم مشركان به وسيله اين آيه (سوره انفال، آيه 29) آگاه ساخت (وَاِذْ يَمْكُر بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثَبتُوكَ أوْ يَقْتُلوكَ أَوْ يُخْرِجوُكَ وَيَمْكُروُنَ وَيَمْكَرُ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الماكِرين). «هنگامى كه كافران بر ضد تو فكرى مى كنند، تا تو را زندانى كنند، يا بكشند و يا تبعيد نمايند، آنان با خدا از در حيله وارد مى شوند، و خداوند حيله آنها را به خود آنها برمى گرداند». آن حضرت از خانه خود خارج شد و على(عليه السلام)در خوابگاه پيامبر(صلى الله عليه وآله)خوابيد. پيامبر(صلى الله عليه وآله)به سمت جنوب مكه به راه افتاد و وارد غار ثور شد و مدت سه روز در آن مخفى بود، مشركان تا نزديكى غار ثور آمدند، امّا به اعجاز الهى عنكبوتان تارهايى را بر درِ غار تنيدند تا مشركان را از رفتن به درون آن منصرف كنند و آيه 40 سوره توبه از اين غار ياد كرده است.